Od sceny do ekranu – cztery dekady sukcesów Tomka Borkowego
Jest grudzień 1981, kilka miesięcy po tym, jak Lecha Wałęsa stanął na czele Solidarności. W kraju panuje polityczna zawierucha. Znany polski aktor Tomek Borkowy przebywa w Warszawie, gdzie rozważa swoją wielką szansę – światowej sławy filmowiec zaprasza go do Berlina. Rainer Werner Fassbinder ma dla niego rolę w swoim nowym filmie “Querelle”, zdjęcia zaczynają się 4 stycznia. Potem być może miałby rolę w jego kolejnym filmie, o polsko-niemieckiej socjalistce i rewolucjonistce Róży Luksemburg.
Tomek grał wtedy dużą rolę w bardzo popularnym serialu „Dom” i producenci potrzebowali go do ważnych scen przed jego wyjazdem do Niemiec.
Aktor wspomina: – Miałem być w Berlinie w sobotę, ale producent serialu poprosił mnie o pojawienie się na planie w poniedziałek, żeby dokręcić jakieś ważne sceny. Zgodziłem się, a w niedzielę wprowadzono stan wojenny i granice zostały zamknięte. Nie mogłem wyjechać z kraju.
To był kres marzeń Tomka o pracy z Fassbinderem. Filmowiec zmarł w lipcu 1982 wkrótce po ukończeniu filmu “Querelle”. Film o Róży Luksemburg nigdy nie powstał.
Kariera Tomka rozwijała się nadal. Szczęśliwie Filip Dargiewicz, starszy brat Edwarda, przyjaciela Tomka z dzieciństwa, mieszkał w Londynie i miał koneksje.
– Jakimś sposobem Filipowi udało się zdobyć dla mnie fałszywy kontrakt z firmą „Handmade Films” – mówi Tomek. – Przysłał mi kontrakt podpisany przez George’a Harrisona, oferujący mi zmyślone wynagrodzenie w wysokości 15,000 funtów. W tamtych czasach do władz trafiało 30% wartości kontraktu, więc jak tylko miałem pismo w ręku udałem się do brytyjskiej ambasady i pół godziny później miałem już wizę.
Wsiadając do samolotu do Londynu Tomek zostawił w Polsce żonę Barbarę i 18-miesięcznego synka Filipa. W UK czekało na niego nowe życie.
Po ukończeniu szkoły aktorskiej w 1977, Tomasz Borkowy szybko zdobył popularność dzięki różnym rolom, nad którymi pracował od wczesnych lat siedemdziesiątych. Rola w serialu “Dom”, który w najlepszym okresie miał widownię rzędu 50 milionów, zapewniła mu cenne doświadczenie, ale i sławę w Polsce. – To był bardzo popularny serial – mówi aktor – a dzięki ciągłym powtórkom wciąż dostaję za niego pieniądze.
Aktorowi, który ledwo mówił po angielsku, nie było łatwo znaleźć pracę w Londynie. Tomek był zaradny i podejmował się każdej pracy, nie tracąc nadziei na powrót do aktorstwa.
Kiedy mieszkał w północnym Londynie, razem ze swoim współlokatorem – elektrykiem, zmienili okablowanie całego domu. Te praktyczne umiejętności pomogły Tomkowi zdobyć pracę w dużym hotelu w Kensington. Właścicielem hotelu był Hindus, którego wszyscy znali jako Babu.
– Pracowałem wtedy na zmywaku. Pewnego dnia Babu podszedł do mnie i zapytał skąd jestem i jaki mam zawód. Powiedziałem mu, że jestem elektrykiem i że uciekłem z Polski. Niedługo potem główny konserwator przyszedł do mnie i powiedział: “hej, elektryk, mam dla ciebie robotę”. Od tamtej pory pracowałem jako hotelowy elektryk, cały czas obawiając się, że przypadkowo wysadzę hotel w powietrze.
Na szczęście tak się nie stało. Tomek pamięta jednak moment, kiedy jego kwalifikacje zostały poddane prawdziwemu testowi. – Pewnego dnia zawołano mnie do pokoju komputerowego. Byłem przerażony, bo o komputerach nie wiedziałem nic. Musiałem improwizować, więc wyprosiłem wszystkich z pokoju i pomyślałem, że może to jest prosta usterka elektryki. Poszedłem sprawdzić bezpieczniki, wymieniłem jeden z nich i pomogło! Byłem zdumiony, że rozwiązanie okazało się takie banalne.
Tomek postanowił zataić to i owo przed personelem i trzymał ich zdala od pokoju komputerowego przez parę godzin, cały czas udając, że pracuje nad rozwiązaniem problemu. – Kiedy w końcu pozwoliłem im wejść, kazałem im obiecać, że nikomu nie powiedzą o tym, że to ja naprawiłem komputery. W końcu były one na gwarancji i taka nieautoryzowana naprawa mogła im przysporzyć kłopotów. Prawda jednak była taka, że nie chciałem mieć więcej do czynienia z komputerami.
W wolnym czasie aktor chodził na lekcje angielskiego, wciąż wypatrując szansy na pracę w teatrze. Udało mu się, kiedy dołączył do zespołu Artaud Company w małym teatrze Cafe Theatre Upstairs, naprzeciwko Wyndham Theatre na londyńskim West Endzie. Nareszcie Tomek mógł zabłysnąć jako aktor.
Właściciel teatru, izraelski dramaturg i reżyser Michael Almaz, wystawiał interpretacje współczesnych klasyków. Tomek szybko awansował ze stanowiska asystenta kierownika sceny na kierownika i wreszcie współreżysera, blisko współpracując z Almazem najpierw w Londynie a w latach 1983-1990 także w Edynburgu.
Debiut Tomka w spektaklu o północy, w ostatnim tygodniu festiwalu w Edynburgu w 1983, był początkiem długiej i owocnej kariery. Każdego roku aktor podróżował ze swojego domu w Londynie, żeby wziąć udział we Fringe. Z czasem podjął się prowadzenia Hill Street Theatre w Edynburgu, zdobywając serię nagród Fringe First i ostatecznie osiedlając się w szkockiej stolicy w 1991.
From stage to screen, Tomek Borkowy has seen four decades of success
It is December 1981, just a few months after Lech Walesa has been elected president of Solidarność and Poland is in political turmoil. Tomek Borkowy, an established actor in Poland is in Warsaw contemplating his first big international break – world-renowned German film-maker Rainer Werner Fassbinder wants him in Berlin the following week for a part in his next film, Querelle – and possibly also a part in a forthcoming movie on the life of Polish-German revolutionary socialist Rosa Luxemburg.
Tomek has a major role in Dom, a hugely popular domestic tv drama, and the producers want him to film a few crucial scenes before he leaves for Germany.
He recalls: “This was a Saturday and they wanted me to stay in Poland until the Monday to shoot these important scenes so I agreed to wait – but martial law was declared on the Sunday and borders were closed. I couldn’t leave Poland.”
It was the end of that dream for Tomek, and the last film Fassbinder would make. He died died tragically in July 82 Just after editing Querelle, and Rosa L was never made. Tomek’s career, however, would move on. Fortunately, Filip Dargiewicz, the older brother of Tomek’s childhood friend, Edward, was living in London and had connections in high places including a very famous friend. “Filip somehow managed to get me a fake contract with Handmade Films,” says Tomek. “He sent me the contract, signed by George Harrison, offering me work worth a pretend £15,000. In those days, the Polish state would take about 30% of a contract like that, so the same day the contract arrived I went with it to the British Embassy and half an hour later I left with a visa.” Leaving behind his wife Barbara and 18-months-old son Filip, Tomek took a plane to London and the start of a new life in the UK.
Having graduated from drama school back home in 1977, Tomek was already a familiar face in his homeland thanks to bits and pieces of acting work he had taken on since the early 1970s. His later work in Dom, which had a viewership of 50 million at its peak, gave him great experience and major exposure in Poland. “It was a very popular show,” he says, “and thanks to all the repeats on television I am still earning money from it.”
But finding paid acting work in London for someone who hardly spoke a word of English was not so easy. Tomek was resourceful, however, and took work wherever he found it, however menial, while keeping an eye on every opportunity to return to acting.
Sharing a house in North London with his friend, an electrician, Tomek picked up a few tips on the trade as together they rewired their home. The basic training has friend had given him soon came in useful when he landed a job in a large Kensington hotel owned by an Indian everyone knew as Babu.
“I was working as a kitchen porter, and one day Babu came to the kitchen and asked me where I was from and what my profession was. I told him I was an electrician and explained how I had escaped from Poland. Not long after, the hotel’s head of maintenance came up to me and said: ‘Hey, electrician, come with me. I have a job for you.’ From then on I was working as an electrician, all the time afraid that one day I would blow up the whole hotel!” Fortunately, that day never arrived, but Tomek recalls one episode where he thought his limitations as an electrician would come to light. “One day I got a call saying an electrician was needed in the computer room. I was terrified because I knew nothing about computers. But I had to do something, so the first thing I did was order everyone out of the room. Then I thought that if this was an ordinary electrical fault I would first of all check the fuses. So I changed a fuse and at once the computers came to life. I was amazed. It was such a simple job and only took me a few minutes.”
Tomek decided not to allow the computer staff back into the room immediately, though, and made them wait outside for a couple of hours to let them think he was hard at work fixing the equipment. “When I did let them in I made them promise not to tell anyone I had fixed the problem. I told them the computers were still under warranty and if the manufacturer found out that there had been an unauthorised repair then the warranty would be cancelled. The truth was that I didn’t want any more computer jobs.”
In his spare time Tomek was attending English language classes as he kept an eye open for theatre work, which finally came his way when he joined Artaud Company at a small theatre opposite the Wyndham Theatre in London’s West End called Cafe Theatre Upstairs, run by Israeli writer and director Michael Almaz.
At last, here was a job Tomek could enjoy and one where he could shine. Many of the plays they staged were Almaz’s interpretations of contemporary classics. He progressed rapidly from assistant stage manager to stage manager and then to co-director, working closely with Michael in London and later Edinburgh between the years of 1983
and 1990.
Tomek’s Edinburgh Festival debut, in a midnight slot in the last week of the
1983 festival, was the start of a long and fruitful pursuit. The Fringe became an annual engagement for Tomek, who would travel every year from his London home to take part. Through time he took up the running of Edinburgh’s Hill Street Theatre, collecting a series of Fringe First awards and later setting up home in the Scottish capital in 1991.